تقویم هجری شمسی
تقویمی که ما از آن استفاده می‌کنیم، یکی از دقیقترین و مناسبترین تقویم‌های جهان است، اما متاسفانه فقط اندکی از ما آن را به خوبی می‌شناسیم و تاریخچه به وجود آمدن آن را می‌دانیم.
برای مثال، برخلاف تصور عموم، تقویمی که امروز از آن استفاده می‌کنیم، قدمت ۱۳۸۶ ساله ندارد، بلکه در همین دو قرن اخیر تدوین شده است. ابتدا با مفهوم سال شمسی حقیقی آشنا شوید.
سال شمسی حقیقی
مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است و مدت متوسط آن در ساعت ۱۲ زیجی تاریخ صِفر ژانویه ۱۹۰۰ میلادی، ۲۴۲۱۹۸۷۸/۳۶۵ شبانه‌روز یا معادل ۳۶۵ شبانه‌روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۹۷/۴۵ ثانیه حساب شده است.
مدت متوسط سال شمسی حقیقی، ثابت نیست و سالانه معادل ۰۰۰۰۰۰۰۶۱۴/۰ شبانه‌روز یا ۰۰۵۳۰/۰ ثانیه از مدت متوسط سال شمسی حقیقی کاسته می‌شود. مدت متوسط سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر اثر تغییرات تعدادی از مشخصه های نجومی، تغییر می‌کند. (صیاد ۱۳۷۳، ص ۲۹)
تقویم هجری شمسی بُرجی
اولین بار عبارت « هجری شمسی» در تقویم رسمی سال ۴-۱۳۰۳ هجری قمری آمد. این تقویم را عبدالغفارخان نجم الدوله ( ۱۲۵۹ – ۱۳۲۶ ق) استخراج کرده بود که در بالای صفحات آن برای نخستین بار عبارت سال هجری شمسی ۱۲۶۵ به چشم می آیـد. البتــه عبـدالغفـارخـان نجم الـدولـه در سـالهــــای بعــد و در تقویــم هـای آن روزگـار که به صورت دفترچه ای منتشر می شد، ستون جدیدی برای روزها و دوازده برج حَمَل، ثور، … و حوت، به طور مرتب درج می کرد و بدین ترتیب وی برای اولین بار تقویمی را اختراع و ابداع کرد که امروزه به نام
«تقویم هجری شمسی بُرجی» معروف شده است. تا قبل از این تاریخ، تقویمی که اساس آن شمسی و مبداء آن هجرت حضرت محمد(ص) از مکّه به مدینه باشد، در ایران رایج نبوده است. ( صیاد ۱۳۷۵، ص ۱۱۱)
مبدا تقویم هجری شمسی بُرجی، اول بهار سال شمسی است که در آن هجــرت حضـرت محمـد(ص) از مکّه به مدینه اتفاق افتاده است. این مبداء مطابق روز جمعه ۱۹ مارس ۶۲۲ میلادی(یولیانی) است. آغاز یا لحظه تحویل سال، (لحظه عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری نیمکره شمالی) دقیقاً با محاسبــات نجـومی تعیین می‌شود.به این جهت، اولین روز
سال همیشـه بر روز اول بهار منطبق است.این سـال از لحاظ استفاده در زندگی روزمره، شامل ۳۶۵ شبانه‌روز در سال کبیسه است.نام ماههای این تقویم(برجها)، به ترتیب همنام با دوازده صورت فلکی قدیمی منطقه‌البروج است.(جدول ۱) تعداد شبانــه‌روز هـر بـرج برابر با مدت حرکت مرکز خورشید در همان برج که به علت حرکت ظاهری غیریکنواخت مرکز خورشید روی مدارش از ۲۹ تا ۳۲ شبانه‌روز تغییر می‌کند. در ضمن این امکان وجود داشت که تعداد شبانه‌روز‌‌های هر یک از بروج از سالی به سال دیگر تغییر کند.نـوروز (اولِ حَمَل) و کبیسه‌های
تقویم هجری شمسی برجی از طریق محاسبه لحظه تحویل سال و مقایسه آن با لحظه ظهر حقیقی تعیین می‌شود. سال کبیسه هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار اتفاق می‌افتد. دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده ۳ قانون محاسبات عمومی، مصوب ۲۱ صفر ۱۳۲۹ مطابق ۲ حوت ۱۲۸۹،تقویم هجری شمسی بُرجی را به عنوان مقیاس زمان در محاسبات
دولتی پذیرفت.(صیاد ۱۳۷۳، ص ۲۹)